جیوه (II) کلرید

جیوه (II) کلرید

1- مقدمه

کلرید جیوه (II) یا کلرید جیوه که در گذشته به عنوان تصعید شونده ی خورنده نیز شناخته می شده است,  یک نمک شیمیایی جیوه و کلر با فرمول شیمیایی HgCl2 می باشد. این جامد کریستالی به رنگ سفید است و یک معرف آزمایشگاهی و نمک هالید یک فلز واسطه است که بسیار سمی است. زمانی از این ماده به عنوان یک ماده ی درمانی جهت بهبود مریضی سیفلیس استفاده می شده است اما به دلیل سمیت جیوه و در دسترس بودن درمان های کم خطرتر، دیگر برای اهداف دارویی استفاده نمی شود. 

کلرید جیوه به صورت کلی به شکل نمکی متشکل از یون ‌های مجزا وجود ندارد، بلکه از مولکول‌های سه اتمی خطی تشکیل شده است, به طوری که در کریستال های آن، هر اتم جیوه به دو لیگاند کلرید با فاصله Hg-Cl 2.38 Å متصل است. 

2- تاریخچه

نمک کلرید جیوه (II) به عنوان یک تشدید کننده چاپ عکس در عکاسی برای تولید تصاویر مثبت در فرآیند کلودیون در سال های 1800 استفاده می شده است. هنگامی که این نمک بر روی نگاتیو اعمال می شود، کلرید جیوه (II)  تصویر را سفید و ضخیم می کند، در نتیجه تیرگی سایه ها را افزایش می دهد. همچنین در تولید چوب های مورد استفاده در راه آهن ها نیز, کلرید جیوه یکی از سه ماده شیمیایی مورد استفاده برای تصفیه چوب راه آهن در اواسط قرن 19ام در اروپا و ایالات متحده بوده است.

3- کاربردها

1-3- باتری ها

از کاربردهای مهم کلرید جیوه می توان به استفاده از آن به عنوان دیپلاریزه کننده در باتری ها اشاره نمود. 

2-3- به عنوان محافظ سایر فلزات

کلرید جیوه گاهی مواقع جهت تشکیل آمالگام با فلزاتی مانند آلومینیوم استفاده می شود. پس از واکنش با محلول آبی کلرید جیوه، نوارهای آلومینیومی سریعا توسط یک لایه نازک از آمالگام پوشانده می شوند و آلومینیوم توسط یک لایه نازک اکسید، محافظت می شود، بنابراین آن را بی اثر و طول عمر مفید آن را افزایش می دهد. در صورت از بین رفتن این لایه ، آلومینیوم می تواند واکنش های مختلفی را متحمل شود. به عنوان مثال، آلومینیوم در معرض هوا بلافاصله با بخار آب موجود در اتمسفر نمک Al(OH)3 را می دهد. همچنین هالوکربن ها نیز با آلومینیوم آمیخته شده و واکنش می دهند. این ترکیبات آلکیلومینیوم هسته دوست هستند و می توانند به روشی مشابه با معرف گریگنارد استفاده شوند. فلز روی نیز معمولاً با استفاده از کلرید جیوه حفاظت می شود.

3-3- حذف دی تیان

کلرید جیوه برای حذف گروه های دی تیان (حلقه های دارای دو اتم گوگرد) متصل به کربونیل در واکنش استفاده می شود. این واکنش از میل ترکیبی بالای  Hg2+ برای لیگاند های سولفور آنیونی بهره می برد.

انواع دی تیان ها

4-3- عامل تثبیت کننده

کلرید جیوه می تواند به عنوان یک عامل تثبیت کننده برای مواد شیمیایی و نمونه های تحلیل رونده استفاده شود. باید مراقب بود که کلرید جیوه شناسایی شده سیگنال های سایر اجزای نمونه را تحت الشعاع قرار ندهد، مانند آنچه در کروماتوگرافی گازی ممکن است رخ دهد.

5-3- حفاظت بافت ها

برای حفظ نمونه های مربوط به بافت شناسی و بیولوژیکی در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20، آنها را در "محلول جیوه" فرو می بردند یا با محلول های نمک های جیوه, مانند این نمک, آنها را رنگ می کردند. این کار برای جلوگیری از تخریب نمونه ها توسط حشرات مختلف مانند پروانه، کنه و کپک انجام می شده است. 

همانطور که ملاحظه می کنید بیشتر کاربردهای این نمک معدنی در سال های گذشته و دور، مورد استفاده قرار می گرفته است و امروزه, پس از فهم سمی بودن جیوه و خطرات و مضرات آن، استفاده های بسیار کم و آزمایشگاهی از این ماده ی شیمیایی می شود.

4- واکنش ها

یکی از کاربرد های اصلی نمک کلرید جیوه به عنوان یک کاتالیزور برای تبدیل مولکول استیلن به وینیل کلرید می باشد که پیش ساز پلی وینیل کلراید است:

5- روش تولید

1-5- از طریق جیوه (I)

کلرید جیوه از واکنش بین گاز کلر بر روی جیوه یا بر روی کلرید جیوه(I) بدست می آید. علاوه بر این می توان با افزودن اسید هیدروکلریدریک به محلول گرم و غلیظ از ترکیبات جیوه (I) مانند نمک نیترات آن نیز به این محصول دست پیدا نمود.

2-5- از طریق سایر نمک های جیوه (II)

حرارت دادن مخلوطی از سولفات جیوه (II) جامد و کلرید سدیم همچنین باعث ایجاد HgCl2 فرار می شود که می توان با روش تصعید, این نمک را جداسازی نمود.

6- تحقیقات جدید

با توجه به اینکه این نمک دارای خاصیت تجمعی در بدن جانداران مختلف است, بایستی میزان آن را در بدن جانورانی که از گوشت آنها به عنوان غذا استفاده می شود, اندازه گیری نمود تا از حد مجاز بیشتر نباشد. در همین زمینه پژوهشی با عنوان " تعیین غلظت کشنده کلرید جیوه (HgCl2)، کلرید سرب و کلرید روی در ماهی کپور نقره ای " در نشریه ی علمی زیست شناسی جانوری تجربی به چاپ رسیده است.

7- روش نگهداری

این نمک معدنی به شدت سمی است و بایستی حتما در ظرفی در بسته و در مکانی با تهویه مناسب نگهداری شود. از لحاظ واکنش پذیری و آتش گیری, خطر چندانی ندارد ولی به مقدار کمی خاصیت خورندگی دارد.

8-ایمنی

کلرید جیوه ماده ای بسیار سمی است که هم به صورت لحظه ای و هم به عنوان یک سم تجمعی دارای اثرات مضر است. سمیت آن نه تنها به دلیل محتوای جیوه بلکه به دلیل خواص خورندگی آن نیز می باشد که می تواند باعث آسیب های داخلی جدی از جمله زخم معده، دهان و گلو و آسیب خورندگی در روده ها شود. کلرید جیوه همچنین دارای اثرات طولانی مدتی نیز می باشد, زیرا تمایل به تجمع در کلیه ها دارد و باعث آسیب شدید به آنها می شود که می تواند منجر به نارسایی حاد کلیوی شود. با این حال، کلرید جیوه، مانند همه نمک های غیر آلی جیوه، به آسانی از سد خونی- مغزی به اندازه ترکیبات آلی جیوه عبور نمی کند.
عوارض جانبی شایع مسمومیت حاد با کلرید جیوه شامل احساس سوزش در دهان و گلو، درد معده، ناراحتی شکمی، خستگی مفرط ، استفراغ خون، برونشیت، تحریک شدید دستگاه گوارش و نارسایی کلیوی است. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این ماده شیمیایی می تواند منجر به علائم شایع تر مسمومیت با جیوه نیز بشود که این علائم عبارت اند از بی خوابی، تأخیر در رفلکس های عصبی، ترشح بیش از حد بزاق، خونریزی لثه، خستگی، لرزش و مشکلات دندانی و غیره، لذا کارکردن طولانی مدت با این محصول توصیه نمی گردد، زیرا قرار گرفتن بسیار طولانی مدت در معرض مقادیر زیاد کلرید جیوه می تواند در کمتر از 24 ساعت منجر به مرگ نیز بشود که معمولاً به دلیل نارسایی حاد کلیه یا آسیب به دستگاه گوارش این اتفاق می افتد.