دی بوتیل فتالات(DBP)

DBP یا دی بوتیل فتالات (Dibutyl phthalate) 

    1- مقدمه

یک ترکیب شیمایی آلی و جز دسته ی فتالات ها می باشد که با نام های دی n- بوتیل فتالات، بوتیل فتالات و n-بوتیل فتالات نیز شناخته می شود. در صنعت پنج نوع فتالات بیشترین کاربرد را دارند (دی اتیل هگزیل فتالات، دی بوتیل فتالات, دی ایزونونیل فتالات, دی ایزودسیل فتالات و بنزیل بوتیل فتالات) که همگی اکثرا در صنایع پلاستیک و پلیمر مورد استفاده قرار می گیرند. دی بوتیل فتالات آزمایشگاهی ماده ی روغنی شکل بی رنگی است اما نوع صنعتی آن کمی به رنگ زرد متمایل می شود. این ماده یک پلاستیسایزر مهم است که کارایی برخی از پلاستیک های اصلی مانند PVC را افزایش می دهد که PVC اصلاح شده ی بدست آمده به طور گسترده ای در لوله کشی های فاضلاب و ... مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کل موارد مصرفی زیادی از این ماده گزارش شده است، مانند استفاده در لوازم آرایش, کف پوش ها و غیره.

2-1- بازار مصرفی دی بوتیل فتالات

    1-2-1- بازار اروپا

        همانطور که گفته شد, یکی از کاربردهای این ماده, مصرف آن در لوارم آرایش است که در بین این لوازم, استفاده از آن در ساخت لاک ناخن بیشترین درصد را درا می باشد اما استفاده از این ماده در لوازم آرایشی ، از جمله لاک ناخن ، طبق دستورالعمل EEC  در اتحادیه اروپا ممنوع است. علاوه بر آن استفاده از این ماده در مواردی که کودکان با آن سر و کار دارند, مانند اسباب بازی ها نیز ممنوع اعلام شده است. بر اساس دستورالعمل اتحادیه اروپا بایستی حداکثر غلظت ppm 1000 در هر ماده همگن از DBP رعایت شود.

    2-2-1- بازار ایالات متحده آمریکا

        این ماده یکی از استرهای فتالیک اسید موجود در فهرست آلاینده ها است که توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) تنظیم شده است. زیرا که باعث اختلال در عملکرد غدد درون ریز انسان می شود.

    3-2-1- بازار آسیا

        در بازار آسیا بدون در نظر گرفتن عوارض مخرب این ماده برای محیط زیست, انسان ها و حیوانات, مصرف گسترده ای از این ماده در حال انجام است.

2- تاریخچه 

     به طور کلی فتالات ها برای اولین بار در دهه 1920 معرفی شدند و به سرعت جایگزین انواع اولیه افزودنی هایی شدند که پلاستیک را انعطاف پذیرتر می کرد. در سال 1931 ، در دسترس بودن پلی وینیل کلراید (PVC) و توسعه دی-2-اتیل هگزیل فتالات (DEHP) رشد صنعت فتالات را آغاز کرد که احتمالا در همان سال ها دی بوتیل فتالات نیز برای اولین بار ساخته شده است.

3- کاربرد های DBP

    1-3- پلاستی سایزر

کاربرد اصلی DBP به عنوان نرم کننده پلاستیک (پلاستی‌‌سایزر) می باشد و در هر زمینه ای که پلاستیک ها حضور دارند، DBP مورد استفاده قرار می گیرد, مانند کف پوش ها, روکش های برق و ...، اما یکی از کاربردهایی که بیش از پیش برای ما حائز اهمیت است, استفاده ی آن در صنایع بسته بندی مواد غذایی است, زیرا که امروزه پلاستیک ها بیشترین سهم را در بسته بندی های مواد غذایی دارا هستند که در برخی مواقع مانند بسته بندی مایعات خوراکی, استفاده ی زیاد از آن می تواند دردسر زا شود. 

2-3- خاصیت ضدباکتری و ضد قارچی    

دیگر کاربرد مهم DBP که در پزشکی از آن استفاده می شود، مقابله با بیمار تیفوس اسکراب است که با استفاده از DBP و پاشاندن آن بر روی آب های راکد و گیاهان که محل های رشد لارو های عامل این تیفوس هستند به مقابله با آن می پردازند. علاوه بر این, جهت از بین بردن قارچ ها و هاگ های سمی موجود بر روی منسوجات از اسپری DBP به همراه دی اتیل تولامید استفاده می کنند.

3-3-  لوازم آرایشی

دی بوتیل فالات(DBP)عمدتا در محصولات مربوط به لاک ناخن به عنوان حلال رنگ ها و به عنوان نرم کننده ای استفاده می شود که از شکننده شدن لاک های ناخن جلوگیری می کند.

4-3- عطرسازی

فتالات ها به طور گسترده ای به عنوان مواد معطر در لوازم آرایشی استفاده می شوند, به ویژه دی اتیل فتالاتDEP)) و دی بوتیل فتالات(DBP) که بیشترین استفاده را دارند. DBP مشکوک به دخالت در عملکرد هورمون ها (اختلال غدد درون ریز) است ، که باعث ایجاد مشکلات تولید مثل و رشد می شود. بنابراین تولید کنندگان ملزم به ذکر استفاده از این ماده شیمیایی معطر در لیست مواد تشکیل دهنده ی محصولات خود هستند. 

    4- واکنش های شناخته شده

1-4- هیدرولیز شیمیایی

هیدرولیز DBP یکی از واکنش هایی است که مورد بررسی قرار گرفته است و به  موجب آن اسید فتالیک و 1-بوتانول تولید می شود.

    
2-4- تجزیه بیولوژیکی

تجزیه بیولوژیکی این ماده  توسط میکروارگانیسم ها می تواند راهی برای از بین بردن DBP باشد. به عنوان مثال ، گونه هایی از باکتری می توانند زباله های جامد شهری که در آن مقدار زیادی DBP یافت می شود را در مدت زمان مشخصی تجزیه کنند.قارچ پوسیدگی سفید Polyporus brumalis  از دیگر میکروارگانیسم هایی است که که در کنار باکتری ها DBP را تجزیه می کند. DBP تجزیه شده از محل دفن زباله به راحتی شسته می شود.

5- واکنش ها و روش های تولید

دی بوتیل فتالات از واکنش تراکمی بین کربوکسی فتالیک انیدرید و n-بوتانول بدست می آید که در آب تقریبا نامحلول و در حلال هایی آلی مانند اتر و بنزن محلول است. 

C6H4(CO)2O + 2 C8H17OH → C6H4(CO2 C8H17)2 + H2O

6-تحقیقات جدید بر روی دی بوتیل فتالات

از تحقیقات جدیدی که بر روی این ماده صورت گرفته است, میزان DBP خروجی از ظروف پلاستیکی و ورود آن به مایعات خوراکی حاوی آن است که تحت عنوان "مهاجرت دي متیل فتالات و دي بوتیل فتالات در گلاب بستهب ندي شده در ظروف پلی اتیلن ترفتالات" است که در مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران ،سال یازدهم، شماره  2 ,تابستان  1395، صفحات 95-10 به چاپ رسیده است.

7- شرایط نگه‌داری

ظرف نگهداری محصول به دور از تابش مستقیم نور خورشید در مکان‌های سرپوشیده و خشک در ظروف در بسته در دمای ۵ الی ۳۵ درجه سانتی‌گراد نگه‌داری شود که در نگهداری با شرایط استاندارد، این محصول تا ۲ سال قابل نگهداری و استفاده است. با توجه به واکنش شدید و گرمازای این ماده با مواد اکسنده و کاهنده, از قرار دادن DBP در کنار چنین موادی جدا خودداری شود. از دیگر موارد مهم, امکان تجمیع بار الکتریکی در ظروف فلزی حاوی DBP می باشد که بایستی به آن توجه نمود تا سبب حادثه نشود.

8- موارد ایمنی

    فتالات ها در غلظت های کم خاصیت سمی حادی ندارند و خورنده نیستند اما استنشاق مقدار زیادی از آن می تواند سبب تنگی نفس شود که بایستی سریعا به مکانی باز رفت. بلع و خورده شدن آن مخصوصا برای کودکان خطرناک است و بایستی سریعا به مراکز پزشکی مراجعه شود.در صورت تماس زیاد با پوست و یا کوچکترین تماسی با چشم, سریعا با آب فراوان شستوشو انجام شود.در صورت عدم نگهداری صحیح و نفوذ آن به منابع آبی و خاکی بایستی به سرعت جمع آوری شود تا به محیط زیست آسیبی نرسد.