1- برگه ی ایمنی مواد شیمیایی (MSDS یا SDS) چیست؟

این مجموعه اطلاعات ارزشمند که با نام های "برگه داده های ایمنی" (SDS)، "برگه داده ایمنی مواد" MSDS)) و "برگه داده ایمنی محصول" (PSDS)   شناخته می شود مجموعه داده هایی است که اطلاعات مربوط به ایمنی و بهداشت شغلی را برای استفاده از مواد و محصولات مختلف فهرست می‌کند و به نمایش می گذارد. SDS ها یک سیستم پرکاربرد برای فهرست نویسی اطلاعات در مورد مواد شیمیایی، ترکیبات شیمیایی و مخلوط های شیمیایی می باشند. اطلاعات SDS شامل دستورالعمل ‌هایی برای استفاده ایمن و خطرات احتمالی مرتبط با یک ماده یا محصول خاص، همراه با روش‌های رسیدگی به آنها می باشد. قالب ‌های قدیمی‌تر که بیشتر با نماد MSDS مشخص می شدند ممکن است از منبعی به منبع دیگر متفاوت بوده اند اما قالب جدیدتر SDS دارای یک استاندارد بین المللی است. لازم به ذکر است که برگه داده های ایمنی در یک کشور و در استان ها و ایالات مختلف آن می تواند دارای تفاوت هایی باشد که ناشی از شرایط گوناگون جوی و جغرافیایی مناطق مختلف می باشد که بر روی آن محصول می تواند تاثیرگذار باشد , اما در کل، تمامی برگه های ایمنی موجود برای یک ماده دارای کلیتی یکسان است.

 

 2-  برگه ی ایمنی چه چیزی را مشخص می کند؟

SDS برای یک ماده شیمیایی اساساً برای استفاده توسط مصرف کننده عمومی در نظر گرفته نشده است، بلکه بر خطرات کار با مواد شیمیایی در یک محیط شغلی تمرکز می کند. همچنین وظیفه برچسب گذاری (مشخص کردن) مناسب مواد بر اساس خطرات فیزیکی- شیمیایی، بهداشتی یا محیطی بر عهده ی MSDS می باشد. نمادهای برچسب گذاری شده می توانند شامل نمادهای خطر مانند نمادهای استاندارد اتحادیه اروپا باشند. یک محصول (به عنوان مثال رنگ ها, چسب ها و محصولاتی که با نام های تجاری یکسان توسط یک شرکت فروخته می شوند) می تواند در کشورهای مختلف فرمولاسیون متفاوتی داشته باشد. فرمولاسیون و خطر یک محصول با استفاده از یک نام عمومی ممکن است بین تولید کنندگان در همان کشور متفاوت باشد، لذا برای هر محصول وجود یک برگه ایمنی مجزا و جداگانه الزامی است.

 

 

3- بخش های مختلف SDS مواد شیمیایی شامل چه مواردی است؟

سیستم جهانی هماهنگ کننده طبقه ‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی حاوی مشخصات استاندارد برای برگه‌ های اطلاعات ایمنی است. SDS از یک قالب 16 بخشی پیروی می کند که مورد توافق بین المللی است و به خصوص برای مواد شیمیایی، SDS باید به صورت ضمیمه همراه آن وجود داشته باشد که شامل روش های مواجهه با آن ماده خاص است. 16 بخش این برگه ها عبارتند از:
در بخش اول به بررسی اولیه از ماده پرداخته می شود

1-3- بخش 1: شناسایی ماده و یا ترکیب

1.1. شناسه محصول
1.2. کاربردهای شناسایی شده مربوطه از ماده یا ترکیب و موارد مصرفی که توصیه شده است
1.3. جزئیات تامین کننده برگه اطلاعات ایمنی
1.4. شماره تلفن های اضطراری

در بخش دوم به صورت کلی به خطرات آن ماده اشاره می شود

2-3- بخش 2: شناسایی خطرات

2.1. طبقه بندی ماده یا ترکیب
2.2. اجزا برچسب گذاری شده
2.3. سایر خطرات

بررسی جزئی ترکیب در بخش بعدی صورت می گیرد

3-3- بخش 3: اطلاعات در مورد مواد تشکیل دهنده ترکیب

3.1. مواد
3.2. ترکیب ها

شرح موارد ضروری در مواجه با خطرات در این قسمت بررسی می گردد

4-3- بخش 4: اقدامات کمک های اولیه

4.1. شرح اقدامات کمک های اولیه
4.2. مهمترین علائم و عوارض، چه حاد و چه غیر حاد
4.3. هرگونه مراقبت فوری پزشکی و درمان ویژه مورد نیاز
در مواردی که می تواند حریق ایجاد نماید این بخش دارای توضیحات است

5-3- بخش 5: اقدامات اطفاء حریق

5.1. مواد خاموش کننده
5.2. خطرات ویژه ناشی از ماده یا مخلوط
5.3. توصیه هایی برای آتش نشانان

موارد مربوط به رهاسازی و نشت احتمالی مواد به طبیعت در این دسته بررسی می گردد

6-3- بخش 6: اندازه گیری رهاسازی تصادفی

6.1. اقدامات احتیاطی شخصی، تجهیزات حفاظتی و روش های اضطراری
6.2. اقدامات احتیاطی زیست محیطی
6.3. روش ها و مواد برای مهار و پاکسازی
6.4. ارجاع به بخش های دیگر

نحوه ی جا به جا کردن مواد و ذخیره کردن آنها در انبار ها دارای نکات خاصی است که در این بخش به آنها پرداخته می شود.

7-3- بخش 7: جابجایی و ذخیره سازی

7.1. اقدامات احتیاطی برای جابجایی ایمن
7.2. شرایط نگهداری ایمن، از جمله هرگونه ناسازگاری
7.3. استفاده نهایی خاص

فاکتورها و پارامترهایی که بایستی هنگام در معرض قرار گرفتن ماده با نور، گرما، سایر مواد و افراد رعایت شود در اینجا بحث می شود.

8-3- بخش 8: کنترل قرار گرفتن در معرض ماده و حفاظت شخصی

8.1. پارامترهای کنترل
8.2. کنترل های مربوط به نوردهی

خاصیت های اندازه گیری شده در این قسمت آمده است

9-3- بخش 9: خواص فیزیکی و شیمیایی

9.1. اطلاعات در مورد خواص فیزیکی و شیمیایی اولیه
9.2. اطلاعات دیگر

علاوه بر لوزی ایمنی در اینجا به تفصیل در مورد واکنش پذیری بحث می شود.

10-3- بخش 10: پایداری و واکنش پذیری

10.1. واکنش پذیری
10.2. پایداری شیمیایی
10.3. احتمال واکنش های خطرناک
10.4. شرایطی که باید از آنها اجتناب شود
10.5. مواد ناسازگار
10.6. محصولات تجزیه خطرناک

سمیت مواد در صورت بلع و یا تنفس و یا جذب پوستی می تواند متفاوت باشد که در این قسمت بررسی می گردد.

11-3- بخش 11: اطلاعات سم شناسی

11.1. اطلاعات در مورد اثرات سم شناسی

علاوه بر قسمت های قبلی که به نحوه ی یسرایت مواد به محیط زیست اشاره می کرد. در این بخش به خطرات مضر مواد برای محیط زیست اشاره می شود.

12-3- بخش 12: اطلاعات زیست محیطی

12.1. سمیت
12.2. ماندگاری و تجزیه پذیری
12.3. پتانسیل تجمع زیستی
12.4. تحرک در خاک
12.5. نتایج ارزیابی PBT 
12.6. سایر اثرات نامطلوب

نحوه ی دفع صحیح, اصولی و همراه با ایمنی مواد شیمیایی در این قسمت ذکر می شود.

13-3- بخش 13: ملاحظات دفع

13.1. روش های تصفیه زباله

اطلاعات مورد نیاز به حمل و نقل در مقادیر کلان مورد بحث این قسمت است

14-3- بخش 14: اطلاعات حمل و نقل

14.1. شماره سازمان 
14.2. نام حمل و نقل مناسب سازمان 
14.3. دسته بندی خطر حمل و نقل
14.4. بسته بندی
14.5. خطرات زیست محیطی
14.6. اقدامات احتیاطی ویژه برای کاربر
14.7. حمل و نقل به صورت عمده 
و موارد مربوط به نهاد های نظارتی و سایر اطالاعات نیز در این بخش ها آمده است.

15-3- بخش 15: اطلاعات نظارتی

15.1. مقررات و قوانین ایمنی، بهداشت و محیط زیست خاص برای ماده یا مخلوط
15.2. ارزیابی ایمنی شیمیایی

16-3- بخش 16: سایر اطلاعات

16.2. تاریخ آخرین ویرایش SDS

 

بسیاری از شرکت ‌ها، جمع ‌آوری یا نوشتن و اصلاح برگه‌ های ایمنی را مدیریت می کنند تا اطمینان حاصل کنند که این برگه ها به ‌روز و در دسترس مشترکین یا کاربران خود قرار دارند و برخی از حوزه های قضایی وظیفه صریح ایمنی را اجرا می کنند تا هر SDS به طور منظم، معمولاً هر سه تا پنج سال یکبار به روز شود و هنگامی که اطلاعات جدید در دسترس قرار می گیرد، SDS باید بدون تأخیر بازنگری شود. 

 

4- کاربرد برگه داده ها ایمنی SDS

مهمترین هدف جمع آوری و انتشار این اطلاعات، حفظ جان افراد و محیط زیست می باشد. در وهله ی اول حفظ جان آزمایشگر, تیم تحقیقاتی و یا هر شخص دیگری که با یک ماده شیمیایی کار می کند بر تمامی موارد ارجحیت دارد. برگه های ایمنی این امکان را فراهم می سازند تا در صورت بروز هرگونه حادثه احتمالی از تماس ماده با بدن فرد تا آتش سوزی و غیره, فرد نیازی به اتلاف وقت جهت جست و جوی راهکار های مقابله با آن حادثه را نداشته باشد و به سرعت اقدامات لازم برای مقابله با آن را از این برگه ها پیدا کرده و سریعا اقدامات لازم را انجام دهد.
بعد از حفظ جان انسان ها, حفظ محیط زیست دارای اهمیت فراوانی است. برگه های داده های ایمنی روش ها و شیوه های مناسب نگهداری, ذخیره و دفع مواد شیمیایی گوناگون را به خوبی مشخص نموده اند تا کمترین خسارت و زیان به محیط زیست وارد آید.

 

5- لوزی ایمنی یا لوزی خطر !!!

در بسیاری از برگه های ایمنی SDS یک لوزی چهار رنگ در ارتباط با آن ماده یا ترکیب نمایش داده می شود. این شکل لوزی بدین منظور قرار می گیرد که در یک نگاه، بیشترین اطلاعات ایمنی را به فرد انتقال دهد. به این لوزی NFPA 704  نیز می گویند که سیستم استاندارد برای شناسایی خطرات مواد برای واکنش سریع و اضطراری است که در سال 1960 توسط انجمن ملی حفاظت از خطر مستقر در ایالات متحده منتشر شد و در ابتدا به صورت آزمایشی استفاده می گردید و از آن زمان چندین بار در مورد آنها تجدید نظر شده است، "مربع ایمنی" یا "لوزی آتش" نام های دیگر NFP 704 هستند که بیشتر توسط پرسنل اورژانس برای شناسایی سریع و آسان خطرات ناشی از مواد خطرناک استفاده می شود. 

 

6- لوزی ایمنی شامل چه بخش هایی است؟

این شکل دارای چهار قسمت است و این چهار بخش معمولاً دارای کد های رنگی می باشند که قرمز در بالا نشان دهنده اشتعال پذیری، آبی در سمت چپ نشان دهنده سطح خطر سلامتی، زرد در سمت راست جهت نمایش میزان واکنش پذیری شیمیایی و کد های سفید حاوی علامت هایی برای خطرات خاص هستند. هر یک از بخش های سلامت، اشتعال پذیری و واکنش پذیری در مقیاسی از 0 (بدون خطر) تا 4 (خطر شدید) رتبه بندی می شوند. 

1-6- قابلیت اشتعال پذیری (قرمز)

-0-  موادی که در شرایط معمولی آتش نمی گیرند (مانند تتراکلرید کربن)، از جمله مواد ذاتا غیر قابل احتراق مانند بتن، سنگ و ماسه از این قبیل می باشند. موادی که در معرض دمای 820 درجه سانتیگراد (1500 درجه فارنهایت) به مدت 5 دقیقه در هوا نمی سوزند در این دسته بندی قرار می گیرند.

-1- موادی که جهت احتراق نیاز به پیش گرمایش قابل توجهی دارند، (مانند روغن معدنی، آمونیاک) در این دسته اند. نقطه اشتعال 93.3 درجه سانتیگراد (200 درجه فارنهایت) یا بالاتر از خصوصیات این مواد است.

-2- مواد موجود در این دسته باید قبل از احتراق به طور متوسط گرم شوند یا در معرض دمای نسبتاً بالایی قرار گیرند (مثلاً سوخت دیزل، کاغذ، گوگرد و ...). مواد با نقطه اشتعال بین 37.8 و 93.3 درجه سانتیگراد (100 و 200 درجه فارنهایت) این دسته را تشکیل می دهند.

 

جهت خرید خرد و عمده گوگرد و ارسال سریع و آسان به سراسر ایران کلیک کنید.

-3- مایعات و جامدات که تقریباً در تمام شرایط دمایی محیط قابل احتراق هستند (مانند بنزین، استون) با درجه 3 نمایش داده می شوند. مایعاتی با نقطه اشتعال کمتر از 22.8 درجه سانتیگراد (73 درجه فارنهایت) و دارای نقطه جوش 37.8 درجه سانتیگراد یا بالاتر از 100 درجه فارنهایت یا دارای نقطه اشتعال بین 22.8 تا 37.8 درجه سانتیگراد (73 و 100 درجه فارنهایت) هستند متعلق به این دسته می باشند.

-4- مواد موجود در این دسته در فشار و دمای معمولی اتمسفر به سرعت یا به طور کامل تبخیر می شوند یا به راحتی در هوا پراکنده می شوند و به راحتی می سوزند (مانند استیلن، پروپان، گاز هیدروژن، دی بوران). نقطه اشتعال زیر دمای اتاق در 22.8 درجه سانتیگراد (73 درجه فارنهایت) از خصوصیات این مواد است.

 

2-6- خطرات سلامت (آبی)

-0- این عدد بدین معناست که ماده مورد نظر هیچ خطری برای سلامتی ندارد، اقدامات احتیاطی خاصی را لازم ندارد و هیچ خطری فراتر از مواد قابل احتراق معمولی (مانند چوب، کاغذ) ندارد.

-1- قرار گرفتن در معرض این دسته از مواد تنها سبب آسیب جزئی و باعث تحریک می شود (مانند استون، برومات سدیم، کلرید پتاسیم)

-2- قرار گرفتن  طولانی مدت در معرض این مواد می تواند باعث ناتوانی موقت یا آسیب های احتمالی طولانی مدت شود, دی اتیل اتر، فسفات آمونیوم، دی اکسید کربن، ید، کلروفرم از این قبیل مواد می باشند.

-3- قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض این دسته از مواد شیمیایی می تواند باعث آسیب جدی موقت یا شدید طولانی مدت شود (مانند هیدروژن مایع، اسید سولفوریک، هیپوکلریت کلسیم، مونوکسید کربن، اسید هگزافلوروسیلیک، کلرید روی)

-4- قرار گرفتن بسیار کوتاه مدت در معرض این دسته بندی از مواد می تواند باعث مرگ یا آسیب نگران کننده طولانی مدت شود (مانند سیانید هیدروژن، فسژن، دی بوران، متیل ایزوسیانات، اسید هیدروفلوئوریک)

 

3-6- میزان ناپایداری یا واکنش پذیری (زرد)

-0-  به طور معمول این دسته از مواد شمیایی پایدار اند، حتی در شرایط قرار گرفتن در معرض آتش و یا آب واکنش نشان نمی دهند هلیوم و نیتروژن از این قبیل می باشند.

-1- به طور معمول این گروه از مواد پایدار اند، اما می توانند در دماها و فشارهای بالا ناپایدار شوند (مانند پروپن)

-2- در دماها و فشارهای بالا این مواد دستخوش تغییرات شیمیایی شدید می شوند، به شدت با آب واکنش می دهند یا ممکن است با آب مخلوط های انفجاری تشکیل دهند (مانند فسفر سفید، پتاسیم، سدیم)

-3- این مواد قابلیت انفجار یا تجزیه مواد منفجره را دارند، اما به منبع آغازگر قوی نیاز دارند و باید قبل از شروع واکنش گرم شوند، همچنین با آب واکنش انفجاری می دهند و یا در صورت شوک شدید منفجر می شوند (مانند نیترات آمونیوم، سزیم، دیبوران، پراکسید هیدروژن)

 

جهت خرید نیترات آمونیوم به صورت آنلاین، می توانید با کلیک بر روی همین لینک، اقدام به خرید نمایید.

-4- این مواد بسیار حساس، قابلیت انفجار یا تجزیه انفجاری را در دماها و فشارهای معمولی دارا هستند. نیتروگلیسیرین، دی اکسید کلر، تری یدید نیتروژن، هپتوکسید منگنز و TNT از مشهور ترین مواد این دسته بندی می باشند.

 

4-6- اطلاعات خاص  (سفید)

1-4-6- اطلاعات خاص استاندارد

ناحیه سفید که نشان دهنده اطلاعات خاص و ویژه می باشد می تواند چندین علامت داشته باشد. نمادهای زیر توسط استاندارد NFPA 704 تعریف شده اند .

(علامت های غیر استاندارد دیگری نیز وجود دارد)

OX 

اکسید کننده ، سبب می شود تا مواد شیمیایی بدون منبع هوا بسوزند (مانند پرکلرات پتاسیم، نیترات آمونیوم، پراکسید هیدروژن).

W 

ماده مورد نظر به روشی غیرعادی یا خطرناک با آب واکنش می دهد (مانند سزیم، سدیم، دی بوران، اسید سولفوریک).

SA

 گاز خفه کننده ساده (به ویژه هلیوم، نیتروژن، نئون، آرگون، کریپتون، زنون). نماد

SA

همچنین باید برای سیستم های خروج بخار دی اکسید کربن مایع و در مواردی که مقادیر زیادی یخ خشک در مناطق محدود استفاده می شود به کار گرفته شود.

2-4-6- نمادهای غیر استاندارد 

این کد های خطر در استاندارد NFPA 704 نیستند، اما گاهی اوقات به صورت غیر رسمی استفاده می شوند. استفاده از کد های غیر استاندارد ممکن است توسط مقامی که صلاحیت دارد (مانند آتش نشانی) مجاز، مورد نیاز یا غیرمجاز باشد.

COR 
خورنده; اسید یا باز قوی (مانند اسید سولفوریک، هیدروکسید پتاسیم) 

 

لازم به ذکر است که مواد یاد شده در این مقاله را می توانید از فروشگاه مواد شیمیایی اشیم تهیه نمایید. برای مثال، جهت خرید اسید سولفوریک، می توانید بر روی این لینک کلیک کنید.

 

ACID / ALK
اسیدی یا قلیایی، به طور خاص تر

 

یا   BIO
خطر بیولوژیکی (مانند ویروس آنفولانزا، ویروس هاری)

POI
خطرناک و آسیب رسان مانند آلفا آمانیتین

 یا   RA    یا    RAD
رادیواکتیو مانند پلوتونیوم، کبالت-60، کربن-14

 CRY یاCRYO 
 کرایوژنیک , به عنوان مثال نیتروژن مایع

 

 

7- آموزش و یادگیری ایمنی

همه ی دانش آموزان, دانشجویان و تمامی افرادی که با مواد و ترکیبات شیمیایی سر و کار دارند لازم است که با برگه های ایمنی مواد SDS , لوزی خطر و علائم ایمنی آشنایی کامل داشته باشند تا اقدامات مربوط به هر ماده را قبل از کار با آن اطلاع داشته باشند و با آگاهی کامل به خصوصیات و ویژگی های ایمنی آن ماده، به کار مشغول شوند و در صورت بروز هر گونه حادثه غیرمنتظره به سرعت موارد لازم برای مقابله با آن حادثه را به نحو احسن انجام دهند. همه ی این موارد مستلزم وجود شیوه نامه ای منظم و دقیق برای آموزش افراد در تمام سطوح می باشد. این آموزش می تواند از آزمایشگاه های مدارس شروع شود و در محیط های دانشگاهی و صنعتی و سایر محیط های علمی ادامه پیدا کند و علاوه بر آموزش و یادگیری نظارت جدی بر این مسائل از طریق دستگاه های ذی ربط صورت پذیرد تا ایمنی کار با مواد شیمیایی به حداکثر و حوادث ناشی از آنها به حداقل برسد.

 

8- ام اس دی اس در هنگام خرید مواد شیمیایی

یکی از مواردی که در هنگام خرید مواد شیمیایی بایستی حتما همراه با آن ماده تهیه نمود، برگه اطلاعات ایمنی آن ماده می باشد. در بسیاری از مواقع این داده ها به صورت چاپی بر روی محصول قرار دارند و در برخی مواقع نیز به صورت چاپی در کنار محصول عرضه می شوند. اما در بسیاری از موارد، برگه اطلاعاتی داده نمی شود و بایستی حتما آن را از فضای مجازی دانلود نمود و استفاده کرد. در هنگام خرید مواد شیمیایی از فروشگاه اشیم نیز، تیم فروش و متخصص اشیم، نحوه چگونگی دریافت این اطلاعات را خدمت شما توضیح خواهند داد.